De vrijheid van de schrijver en de speelruimte van de vertaler

Een boek is af op het moment dat het gedrukt is. Het is exact die tekst die je als vertaler op je bureau hebt liggen en als pdf in je computer of tablet hebt opgeslagen. Alles wat er staat heeft de schrijver bewust zo genoteerd. Zo en niet anders.

Bij het vertalen van de ene naar de andere taal heb je ineens allerlei keuzemogelijkheden. Het is niet meer ‘zo en niet anders’, het kan bijna altijd anders. En toch heb je als vertaler uiteraard een voorkeur, een idee of overtuiging dat het zo moet en niet anders. Dat je het origineel zo dicht mogelijk nadert en er tegelijkertijd goed Nederlands van maakt. 

Maar een schrijver is niet onfeilbaar. Schrijvers kunnen inconsequent zijn, ze kunnen zelfs fouten maken die ook aan het oog van de redacteur zijn ontsnapt. Als je een fout ontdekt, corrigeer je die eigenlijk altijd in de vertaling. Het liefst na overleg met de schrijver. Maar wat als de schrijver een bijgebouwtje nu eens een tuinschuur, een schuur, een bijgebouw of een gereedschapsschuur noemt, zoals Solvej Balle in Over de berekening van ruimte I? En je in verwarring verkeert of het om hetzelfde gebouwtje gaat? Of als een gaskachel nu eens een gasapparat en dan weer een gasvarmer of gewoon apparat heet? En is de gang dezelfde plek in het huis als de hal?

Het lijkt me duidelijker om steeds hetzelfde woord te gebruiken voor hetzelfde voorwerp of gebouw. De Duitse vertaler worstelde er ook mee en legde dit voor aan Solvej Balle. Ze mailde hem terug: ‘Tara heeft de neiging om soms verschillende woorden te gebruiken voor dezelfde dingen. Voor ik deel I uitgaf heb ik me afgevraagd of dat kan. We doen dat in het dagelijks leven vaak, maar kan het ook in een boek? In deel IV zegt Tara er zelf iets over als ze met anderen discussieert over taal.’

Het kan in het dagelijks leven, het kan in een boek, sterker nog het gebeurt in dit boek. En toch permitteren we ons die vrijheid niet steeds. Het leest niet altijd goed, de alternatieven klinken soms gewoon net niet vanzelfsprekend. Of het door de taal komt of door de vrees dat de Nederlandse lezer ons zou kunnen beschuldigen van een inconsequente of zelfs slordige vertaling. Of beide. Als vertaler heb je nu eenmaal een beperktere speelruimte dan de schrijver, maar gelukkig heb je wel de vrijheid om te besluiten wat je in jouw taal het beste vindt klinken.