Is vrij eigenlijk niet letterlijk?

In mijn vorige blog schreef ik over het vertalen van etenswaren. Ik noemde drie pakjes goedkope vleeswaren die een student had gekocht. Het ging om kamsteg, rullepølse en hamburgerryg. Er kwamen meteen twee reacties op mijn blog. ‘Die vleeswaren zijn helemaal niet goedkoop,’ schreven twee Deens/Nederlandse vertalers op leeftijd. Maar een jonge Deense vriendin had juist geglimlacht toen ze de tekst las, want ze zag duidelijk een student voor zich met goedkoop broodbeleg.

Ondertussen had de schrijfster bevestigd dat ze inderdaad van die goedkope plakjes vleeswaren in plastic verpakkingen bedoelde, waarmee ze de jongen dus typeerde. Het bleef ons bezighouden, wij moeten immers de knoop doorhakken. Maar wat is nu de meest juiste vertaling?

Als je naar de producten zelf kijkt, dan kun je min of meer hetzelfde in Nederland kopen. Dan kies je voor ‘fricandeau, rollade en casselerrib’. Maar aanvankelijk kozen we wat vrijer voor ‘ham, katenspek en boterhamworst’ omdat dat in onze oren goedkoper klinkt dan de letterlijke vertaling. Maar hoe objectief of subjectief is dit? Kijk naar de reacties op het Deens. Twee ouderen associëren het beleg met iets duurs, een jonger persoon plus de schrijfster (38) vinden het dus goedkoop voedsel. En wij (ook niet meer de jongsten) vinden de letterlijke vertaling, dus wat er eigenlijk staat, óók duurder klinken. Is hier sprake van een generatiekloof? Of maakt het uit in welke supermarkt je komt, en of je naar de slager gaat? Of je vegetariër bent en of je het gewoon eigenlijk nooit koopt en eet? Wat rondkijken in de winkel en struinen op internet toont dat je van de genoemde producten duurdere en goedkopere varianten hebt. In wezen zijn het dezelfde vleeswaren, maar verschillen ze in kwaliteit. Je hebt dure fricandeau, maar ook best goedkope.

Een vertaler hoeft een schrijver niet te verbeteren, tenzij het om een echte fout gaat, en die kom je wel eens tegen. Maar hier is het dus de vraag of een vrijere vertaling, dus niet één op één het Deense product vertalen met het Nederlandse product dat er (het meest) op lijkt, maar kiezen voor vleeswaren met een echt goedkoop imago, uiteindelijk niet dichter bij het origineel staat.

Kortom; goede raad is duur. Het ene moment vind je dit, het andere moment dat. En de lezer? Die leest er waarschijnlijk gewoon overheen en heeft geen flauw idee dat die drie woorden ons zoveel hoofdbrekens hebben gekost, en zal het waarschijnlijk worst wezen?