Smörrebröd en de hoed van Napoleon

Eigenlijk wordt er in bijna elke roman wel iets gegeten of geserveerd. De eeuwig terugkerende vraag voor de vertaler is: wat doe ik daarmee? Globaal kun je stellen dat je twee mogelijkheden hebt: je vertaalt het gerecht of de etenswaar en zoekt iets wat er zo veel mogelijk op lijkt, óf je laat het woord staan in de originele taal en rekent erop dat de lezer het wel snapt. Dat lijkt wel de trend te zijn bij vertalingen uit het Scandinavisch. Soms kun je er een terloopse uitleg aan toevoegen, zie verderop. Alles hangt af van de context en de strategie (en pet?) van de vertaler. Honderd procent consequent zijn lukt trouwens ook hier zelden.

In de roman van de Deense schrijfster Tine Høeg waaraan we nu werken zit een stel studenten in de keuken. Een van hen eet altijd boterhammen met vleesbeleg en heeft pakjes kamsteg, rullepølse en hamburgerryg in de koelkast gelegd. Als het ost was geweest, zouden we dat ook vertalen, met kaas namelijk. Dus we kozen drie doorsnee vleeswaren: ham, katenspek en boterhamworst. Het is niet exact hetzelfde maar voor een student geldt waarschijnlijk dat het goedkoop moet zijn.

De ik-figuur ontbijt met haar vriendin in bed, ze eten tebirkes. Dat zegt een Nederlandse lezer niets, dus ligt vertalen voor de hand. Ook omdat het tafereel beeldender wordt als je weet dat het een soort gevulde croissants zijn, maar dan met maanzaadjes erop, en het bed dus lekker onder de kruimels en zaadjes komt te zitten. Croissant is dus een mogelijke vertaling omdat de deegsoort erop lijkt; een andere optie is broodjes met maanzaad (zoals in het woordenboek staat), het is maar waar je de nadruk op wilt leggen. Je zou ook kunnen kiezen voor het behouden van het origineel en een terloopse uitleg, zoals: ‘ze aten tebirkes, maanzaadbroodjes.’ Alleen blinkt deze roman uit in korte zinnen, dus dat verstoort het ritme dan te veel.

Later tijdens de nazit bij een begrafenis wordt er snaps og smørrebrød geserveerd. Dat snapt de gemiddelde lezer vast zo wel, maar in het Nederlands schrijven we ‘schnaps en smörrebröd’. Leuk dat de alliteratie zo behouden kan blijven. Maar iemand eet ook een napoleonshat. Dat is een soort gevulde koek met een laagje chocolade die qua vorm vaag doet denken aan de steek van Napoleon, vandaar de naam ‘Napoleonshoed’. Het origineel laten staan is een optie. De lezer kan uit de context opmaken dat het een koek is, maar heeft verder geen idee, terwijl iedere Deen precies weet wat voor koek het is. Wat is de meerwaarde van het vreemde woord? Letterlijk vertalen zoals de Engelse vertaler deed, schiet wat ons betreft zijn doel voorbij. Voorlopig kiezen we voor gebakje, een neutraal woord voor iets wat je bij de koffie krijgt. Bovendien verorbert een dikke man de helft van deze napoleonshat in één hap, dus als hij dat met een gebakje doet, zie je het type al voor je.

Tijdens een huisfeest, waarbij iedere student zijn/haar kamer ombouwt naar een zelfgekozen thema, treft een meisje een æbleskive aan op de snavel van haar opgezette roofvogel. De anderen vinden dat grappig want haar thema was kerstmis. Een Deen snapt de lol, want æbleskiver eten ze rond kerst. Dat kun je als Nederlandse lezer misschien opmaken uit de tekst, maar ondertussen heb je eigenlijk geen idee wat het is. Zelfs niet of het iets eetbaars is. Het is een soort poffertje, maar dan kogelrond, soms met een stukje appel erin. Wat kan er verder nog om een snavel gehangen worden als (kerst) grap? Een kerstkransje misschien?

Tot slot een drankje. Op een feest vraagt de ene student aan de andere wat ze drinkt. ‘Ævle bævle’ luidt het antwoord. Klinkt leuk, maar als je het woord laat staan, heb je als lezer geen idee wat ze drinkt, zelfs niet of ze de naam van een drankje zegt, want het klinkt meer als dronkenmanspraat. Ævle is dan ook wauwelen of bazelen en dat geldt ook voor bævle. Maar het blijkt een klassieke cocktail van appelsap en wodka te zijn. Toegegeven, Appletini klinkt minder wauwelig dan ævle bævle, maar je snapt wel dat ze een beetje aangeschoten is.