Verzamelen

Een woord dat waarschijnlijk zo uit Solvej Balles pen is gevloeid maar waar wij iedere keer toch even over na moeten denken is het werkwoord samle.  Ze gebruikt het in totaal 43 x in deze roman van 160 bladzijden.

In het Deens – Nederlandse Woordenboek staat de volgende betekenis van samle: 1) verzamelen (bv. moed, voedsel, de verzamelde werken); 2) in elkaar zetten (bv radio) 3) bij elkaar komen (de familie kwam bij elkaar) 4) trekken (bv. toehoorder, aandacht) 5) verenigen (bv. een land).

Een aantal keer gebruikt Balle het woord met een voorzetsel: samle op (oppikken, oprapen), samle sammen (bij elkaar rapen, opstapelen). Of als wederkerend werkwoord ‘samle sig’, wat zich verzamelen betekent maar ook ‘je concentreren’ of ‘je vermannen’.

Allemaal nog niet echt problematisch, want we hebben immers andere woorden waaruit we kunnen kiezen, zelfs móeten kiezen omdat de meest voor de hand liggende vertaling ‘verzamelen’ een te beperkt bereik heeft. In het Nederlandse woordenboek staat bij verzamelen: 1) bij elkaar brengen (bv. postzegels verzamelen, moed verzamelen) 2) bij elkaar komen (bv. we verzamelen om tien uur bij het station).

Dus waar Balle in het Deens gerust boeken kan samle [op/sammen], of een paraplu, zelfs kleren, schoenen en details, zul je bij het vertalen moeten kiezen voor ‘bijeen rapen, oppakken, oprapen, stapelen of misschien soms vergaren’, afhankelijk van de situatie. Bij een concrete handeling zoals een paraplu die is gevallen of boeken die in een tas gestopt moeten worden, is de keus vrij snel gemaakt. Je raapt een paraplu op van de vloer, je pakt boeken op/ bij elkaar (hoewel je kunt ze ook opstapelen) om ze in een tas te doen. Vager wordt de handeling als Balle schrijft ‘jeg samlede mine spor sammen’, letterlijk ‘ik raapte mijn sporen bijeen’. Tara, de hoofdpersoon, neemt haar kleren, boeken en schoenen mee uit de slaapkamer zodat haar man Thomas geen spoor van haar aanwezigheid meer kan zien. In het Nederlands klinkt de zin vrij onnatuurlijk, al snap je wat ze bedoelt. Wat Tara in wezen doet en wat ook veel beter klinkt is: ‘ik wiste mijn sporen uit’. Een vrijere variant die volgens ons hier goed de lading dekt.

Dan is er nog het woord verzamelaar. In letterlijke vertaling in de volgende zin: ‘De eigenaar was een verzamelaar geweest. Niet in de gewone betekenis van het woord. Extreemverzamelaar.’ We weten dat het om een vrouw gaat, dus klinkt eigenaresse logischer, al is er een tendens gaande om benamingen die een vrouwelijke variant hebben (schrijfster, kunstenares, voorzitster) uit te bannen en te vervangen door de manlijke/neutrale. Een Deense ekstremsamler noemen we in goed Nederlands een hoarder. Het is hier ook duidelijk dat de vrouw geen speciale objecten of kunst verzamelde maar gewoon geen kranten en kleren kon weggooien. Zo’n woord vinden we dan weer niet zo mooi en een letterlijke vertaling leest niet echt prettig: ‘De eigenaresse was een verzamelaarster geweest. Geen gewone. Maar een hoarder.’ Omdat je de Deense herhaling van het woord verzamelaar (samler – ekstremsamler) dan toch verliest, hebben we gekozen voor een vrijere variant die inhoudelijk klopt en in onze oren goed klinkt: De eigenaresse was een dwangmatige verzamelaarster geweest. Niet een beetje. Maar extreem.

Uiteraard zijn er meer varianten mogelijk, maar op een dag moet je wat moed verzamelen en de knoop doorhakken.